.png "English"){kind=small}
Swastika / Gamalı Haç
Svastika (Sanskritçe: स्वस्तिक ) ya da gamalı haç, tarih öncesi dönemlerden kalma sembol.
-Kökenbilim
Gamalı haç ismi Yunanca gama (Γ) harfine ve haç şekline (+) atfen verilmiştir. Svastika kelimesi Sanskritçe'deki su (iyi) ve asti (olmak) kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. "İyi olmak, mutlu ve sağlıklı olmak" anlamlarına gelir.
-Geometri
Sağ tarafa bakan gamalı haç bazen saat yönünde bazen de saat yönünün tersine dönüyor olarak tarif edilir.
Svastika, şekli ile hayali bir kare formun içine oturmaktadır. Ancak türüne göre daire gibi her türlü geometrik forma dönüşebilmektedir. Sağa dönük svastikalar genellikle “saat yönünde” ya da “saat yönünün tersi” diye tanımlanabilir. Svastikalar düzensiz bir 20 kenarlı çokgen olarak kabul edilebilir. Genel olarak 5x5‟lik 17 karelik bir kompozisyondan oluşturmaktadır. Gamalı haç motifi üzerinden yola çıktığımızda her kenar 60, 36, 12 ve 12 oranları ile bölünür.
Svastika sembolü, biçiminde ki dinamik ve esnek yapısı ile temel yapısından yararlanarak ayrıca temel yapısını çok fazla deforme etmeden çok çeşitli yeni ve özgün formlar elde etmeye müsait bir yapıya sahiptir. Görülen farklı stilizasyonları ile svastikanın kollarının adedinin artırılması, eksiltilmesi, biçiminin, yerinin ve yönünün değiştirilmesi gibi birçok müdahale ile yeni ve özgün biçimler elde edildiği görülmektedir.
Tarihçe
Evrensel olduğu düşünülen bu sembolün doğal olarak birçok medeniyet ve kültürde kullanılmıştır. Örneğin Hong Kong Sanat Müzesinde bulunan ve Majiyao kültürüne, yani MÖ 2200-2000 yıllarına tarihlenen neolitik döneme ait geometrik desenli toprak kap, üzerinde gamalı haç desenleri taşıyor. Hindistan’da çok faklı din ve kültürler gamalı haç işaretini yaygın biçimde kullanmışlardır. Svastika Hinduizm, Budizm ve Jainizm'e göre kutsaldır. Pek çok antik uygarlıkta görülür. Örneğin Orta ve Güney Amerika medeniyetlerinde, özellikle Mayalar, Navarrolarda görülür. Mezopotamya'da bulunan pek çok sikkede svastika görülür. Erken dönem Hristiyanlıkta ve Bizans İmparatorluğu'nda da svastika kullanıldığı görülür. Gamalı haç ismi Bizans döneminde kullanılmaya başlanmıştır.
Svastikanın dört kolu, dört kozmik gücü (ateş, su, hava, toprak) simgelemektedir. Ayrıca bazı kaynaklarda, eski dönemlerde bu sembol sayesinde dört kozmik gücün etki altına alınıp büyü yapıldığı belirtilir.
Bazı kaynaklarda da svastikanın dört adet L harfinden oluştuğu ve bunların Light-Life-Love-Luck yani Işık-Yaşam-Sevgi-Şans anlamına geldiği belirtilir; ancak svastikanın antik bir sembol olması ve İngilizce'nin 5. yy'da ortaya çıktığı dikkate alındığında, 4-L göstergesinin sonradan atfedilmiş bir anlam olduğu anlaşılır.
-Hinduizm
Svastika ile ilgili olarak yapılan bu araştırmada özellikle Hindistan‟da ki oluşum karşımıza çıkmaktadır. Hindistan‟da kutsal bir sembol olarak kullanılmasının, sembolün korunması ve yaygınlaşmasında belki de önemli bir rol oynamıştır denilebir. Buna göre, Hinduizm‟de, iki sembol (sağa bakan-sola bakan), yaratıcı tanrı Brahma‟nın iki formunu temsil ediyor; sağa dönük şekilde, evrenin evrimini temsil ediyor. Sola dönük şekilde ise evrenin içe dönüşünü temsil ediyor. Ayrıca tüm dört yöne işaret ettiğinden (kuzey, güney, doğu, batı) kararlılığı ve sabitliği de temsil ediyor. Onun güneş sembolü olarak kullanılması ilk kez tanrı Surya‟nın temsilinde görülür. Svastika tüm Hindular tarafından aşırı derecede kutsal ve uğurlu olarak düşünülüyor ve düzenli olarak Hint kültürüne ait eşyaları dekore etmek amacıyla kullanılır.
Tüm Hindu yantralarında ve dizaynlarda kullanılır. Hindistan‟ın alt kıtası boyunca, mabedlerin kenarlarında, dini motiflerde, hediye eşyaları ve mektup başlarında görülür. Hindu tanrısı Ganeş genellikle svastikalar yatağının içinde çıkan bir nilüfer çiçeğinin içinde gösterilir. Ayrıca Svastika, Hindu düğünlerinde, festivallerinde, ev koridorlarında, elbise ve mücevheratta, motorlu taşıtlarda ve hatta kek, pasta, makarna gibi yiyeceklerin süslemesinde kullanılır.
Svastika, Hindu dininin en uğurlu simgesidir, eski güneş işaretinin dört dik açı kolunu simgeler. Hindu gamalı haçının dört kolu, şunları temsil eder: 1. Boşluğun dört talimatı, 2. Dört Vedas, Hindu dininin esasını oluşturan eski Kutsal Kitaplar, 3. Doğumdan ölüme yaşamdan dört aşram, ev sahibi yaşamı, öğrenci yaşamı, ölüm, ve yaşamdan vazgeçim, 4. Yılın 4 mevsimi. Hindu‟larda iyi şansın bir simgesi olarak kullanılan svastika “Hindistan‟ın Baroda dağının kuzeyinde ki üst tapınağında yolda satış için hazırlanan Hindu dua kumaşları üzerinde de kullanılmaktadır.”
Bengal Hinduları arasında svastika biraz daha farklı olarak kullanılır.bu sembol Bengal Hindularında biraz daha düz olarak görülür. Calcutta‟da bulunan önemli bir derginin adı da svastika dır. Aum sembolu de aynı zamanda kutsaldır. Aum yaratılış şeklinin temel temsilcisi olarak görülürken svastika sadece geometik bir şekil olarak görülür. Svastika Lord Vishnu‟nun 108 sembolünden bir tanesidir ve onsuz hayat olamayacağı güneşin ışınlarını temsil eder.
Kolları saat yönünde dönük olan şekliyle, başarı ve uğurun yanı sıra hayatın kaynağı olan güneş ışığını simgeler. Kolları ters yöne dönük şekli ise geceyi ve uğursuzluğu ifade eder.
-Budizm
Falun Gong amblemi, Li Hongzhi'ye göre evrenin bir minyatürüdür.
Doğu'daki kültürlerde, swastika Buda'nın bir sembolüdür. Çin'de ise sonsuzluğu ve evren düşüncelerini ifade etmektedir. Swastika, Çince wan ve Sanskritçe de ise srivatsa olarak bilinir. Swastika Buda'nın Sembolüdür. Swastikalar genellikle Asya'daki küçük ya da büyük tüm Buda heykellerinin üzerinde bulunur. Hong Kong'un Lantau adasında bronzdan büyük Buda heykeli 1993 yılında tamamlandı ve yüksekliği 35 metrenin üzerindedir. Gamalı haç sembolü aynı zamanda Buda Okulunun Falun Gong uygulamasında 1992'de ortaya çıkmıştır.
-Hıristiyanlık
Hıristiyanlıkta svastika haçın çengelli versiyonu olarak düşünülür. İnsanın ölüme karşı zaferini sembolize eder. Bazı Romanesk ve Gotik çağlarda inşa edilen Hristiyan kiliselerinde önceki Roma süsleri etkisiyle bu forma rastlanır,Bulgaria - Sunny Beach Nesebar merkezi Svastikalar çoğunlukla 12. yüzyıldan kalma Ukrayna Kiev‟ de bulunan St. Sophia kilisesinin mozağinde sergilenir. Ayrıca bunlar St. Ambrosse Bazilikasında bir mezarda süsleme motifi olarak kullanılmıştır.
-İslam
Svastika sembolü, İslam Sanatlarında da görülmektedir. Özellikle Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde halı kilim motiflerinde ayrıca süsleme resimlerinde ve hat sanatında kullanılmıştır. İslam sanatında süsleme resimlerinde desen ve motif olarak kullanılmıştır. İran'daki Cuma Camii ile ve Lübnan'daki Tiripoli de Taynal camilerinin her ikisinde de svastika motifleri vardır.
Kazakistan'ın Türkistan kentinde bulunan Ahmet Yesevi (1093-1156) Türbesi, ana kapının sağ tarafında değişik tasvir edilmiş bir svastika, ana kapının sol tarafında ise yaygın olarak bilinen haliyle bir svastika bulunmaktadır.
-Türkiye
Türkiye'de, başta Milas ve Efes olmak üzere Ege Bölgesinde, svastika kullanımıyla ilgili birçok tarihsel iz bulunur. Milas'ta Kurşunlu Camii olarak bilinen Firuz Bey Camii'nin giriş kapısı üzerinde bir svastika işareti bulunur, ayrıca Milas Müzesi'nin bahçesinde bulunan bir taşın üzerinde 4 adet svastikadan oluşan bir diktörtgen rölyef vardır.
Diyarbakır'ın dışdünyaya açılan 4 tane kapısı mevcuttur. Bunlar kuzeyde Dağ Kapı (Harput Kapı), batıda Urfa Kapı (Halep Kapı), güneyde Mardin Kapı ve doğuda Yeni Kapı (Dicle Kapı veya Sur Kapı) dır. Surlarda birçok medeniyetin imzası niteliğindeki ve içlerinde Süryanice‟ de yazılı olan kitabeler ve motiflerin yanında görülen gamalı haç şekilleri bulunmaktadır.
Çağdaş Hat sanatçısı üstad Emin Barın‟ın, hem Osmanlıca hem de Latince alfabelerden oluşturduğu bazı hat çalışmalarında, svastika formunu çağrıştıran hat sanatı çalışmaları yaptığı görülmektedir.
Anadolu‟da tarih öncesi çağlara ait bulunan ve dünyanın da bu dönemlere ait bilgilere ulaşması açısından gözbebeği olmuş, Konya‟da bulunan Çatalhöyük‟te yapılan kazılardan elde edilen M.Ö. 7500 yıllarında Cilalı Taş ve Bakır Devrine ait taş tabletlerde ve ev gereçlerinin bir kısmında svastika sembolü kullanılmıştır.
Çatalhöyük'le ilgili olarak kapsamlı araştırmalara imza atmış olan James Mellaart‟a göre, “Bütün gamalı haçlar, dışarıya doğru yayılan olan merkezi bir hareketle gösterilir. Kendi statik merkezi, evren ve Tanrısal gücün merkezini temsil eder. Svastika, bilinen bir simge olarak Avrasya'nın bütün parçalarında kullanılmıştır”.
-Nazi Partisi'nde kullanımı
Gamalı haç, I. Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi ve hükümeti tarafından amblem olarak kullanılmıştır. Nazilerin kullanmış olduğu gamalı haçın adı Almancada Hakenkreuz'dur. Daha sonra Nazi Almanyası'nın bayrağında da kullanılmıştır. Svatikanın bu anlamda kullanımı 1945'te Nazi Almanyası'nın yenilmesi ile birlikte sona ermiştir ve bazı ülkelerde svastika kullanımı suçtur. Günümüzde bazı Neo-Nazi gruplar svastika kullanmaya devam etmektedirler.
Görseller sonradan eklenmiştir..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder